Zelfbeschadiging is het bewust en direct toebrengen van verwondingen aan het eigen lichaam,
of het in gevaar brengen ervan,
zonder de intentie het leven te willen beëindigen
Een misvatting over zelfbeschadiging
Vaak wordt zelfbeschadiging of zelfbeschadigend gedrag geheel onterecht vergeleken met een suïcide poging. Maar niets is minder waar.
Voor velen is het dan ook schokkend of onbegrijpelijk dat er mensen zijn die zichzelf met opzet verwonden.
Dit gedrag lijkt onnatuurlijk. Wij mensen zijn van oorsprong geneigd om onszelf te beschermen, te verzorgen en we proberen pijn te vermijden. De afgelopen jaren is er vanuit verschillende invalshoeken onderzoek gedaan naar de oorzaken van zelfbeschadigend gedrag en de factoren die ermee samenhangen. Langzaam beginnen we steeds beter te begrijpen hoe dit complexe gedrag ontstaat en in stand wordt gehouden. Dit is belangrijk, want pas als wij begrijpen hoe het in elkaar zit kunnen we effectievere manieren vinden om mensen met zelfbeschadigend gedrag te begeleiden en/of behandelen.
Mensen die zichzelf beschadigen hebben juist niet de behoefte hun leven te beëindigen, ze willen veelal juist wél leven, maar missen de handvatten hiervoor en worden overspoeld met allerlei emoties en gedachten.
De zogenaamde emotionele ballon wordt voller en voller. Zelfbeschadiging wordt dan ook vaak omschreven als een vorm van communicatie zonder woorden.
Zelfbeschadiging is een overlevingsmechanisme. Het kan vele oorzaken hebben en wordt ingezet op het moment dat iemand overspoeld raakt door psychische en emotionele pijn. Iemand die zichzelf beschadigt kan even niet anders. Zelfbeschadiging vormt op dat moment dan een uitlaatklep voor emoties. Het gedrag staat dus niet op zichzelf.
Oorzaken en functies
Natuurlijk is er niet één eenduidige oorzaak of gebeurtenis die ertoe leidt dat iemand zichzelf gaat beschadigen. Iedereen en ieders verhaal is daarin uniek en meestal gaat het om een combinatie van verschillende factoren. We kunnen hierbij denken aan biologische- en omgevingsfactoren en persoonlijkheidskenmerken die bij blootstelling aan stress de kans vergroten dat iemand zelfbeschadigend gedrag gaat ontwikkelen (model van Slee).
Enkele veel voorkomende oorzaken zijn:
- Onveilige hechting
- Gezinsproblemen
- Emotionele ontregeling door traumatische ervaringen
- Voorgeschiedenis van emotionele verwaarlozing, (fysieke of seksuele) mishandeling of andere trauma’s
- Onvoldoende steun in een moeilijke levensfase
- Onvermogen om gevoelens te uiten
- Psychische stoornis
- Middelenmisbruik (o.a. drugs)
- Gebrek aan steun uit de omgeving
- Stress op het werk
- Pesten op school
Naast de oorzaken, zijn ook de functies/redenen voor zelfbeschadigend gedrag heel uiteenlopend.
De meest voorkomende redenen zijn:
- Omgaan met, en verminderen van heftige gevoelens, verdoven
- Gevoelloosheid doorbreken
- Zichzelf straffen
- Controle en autonomie
- Erger voorkomen (suïcide)
- Coping met trauma
- Emotionele pijn vervangen door fysieke pijn
- Communiceren van emotionele pijn en hulp vragen
Vicieuze cirkel
Niemand bedenkt op een dag dat het een goed plan is om zichzelf, op wat voor manier dan ook, te beschadigen.
Maar hoe werkt dat dan? Wat maakt dat iemand zelfbeschadiging als overlevingsmechanisme en als enige optie ziet om zijn of haar emoties te uitten, om te gaan met wat er speelt en simpelweg te overleven in de dagelijkse dingen?
Zelfbeschadigend gedrag heeft gevolgen op de korte en lange termijn.
Op de korte termijn biedt het vaak een snelle, maar veelal kortdurende afname van spanning of andere negatieve gevoelens. Daarnaast komt er bij zelfbeschadiging het verslavende hormoon endorfine vrij (ook wel het gelukshormoon genoemd die ook als natuurlijke pijnstiller werkt)
Op de lange termijn nemen de negatieve gevoelens weer toe en volgt ook de confrontatie met de lichamelijke gevolgen en eventuele complicaties van de beschadiging. Dit kan nieuwe spanningen en problemen opleveren die een negatieve spiraal in werking zetten. De drang tot zelfbeschadiging wordt getriggerd door de lichamelijke verslaving aan endorfine maar vooral ook door geestelijke verslaving aan emoties die worden onderdrukt of juist opgewekt door de zelfbeschadiging.
Het risico op herhaling van het gedrag wordt steeds groter naar mate de persoon zich vaker beschadigt.
Hoe langer het gedrag blijft voortbestaan, hoe groter de kans dat het gedrag in ernst toeneemt en hoe moeilijker het wordt om het gedrag af te leren.
Neem voor meer informatie of vragen contact op.